Bir hisse senedi almak, mobil uygulamanızda birkaç dokunuşla tamamlanan basit bir işlem gibi görünebilir. Ancak o an, perde arkasında on binlerce profesyonelin ve milyarlarca dolarlık bir teknoloji altyapısının çalıştığı karmaşık bir makineyi harekete geçirirsiniz. Bu makinenin her bir dişlisi, yatırımınızın güvenli, hızlı ve adil bir şekilde gerçekleşmesini sağlar.
İşte borsanın sorunsuz işlemesini sağlayan bu temel piyasa katılımcıları ve onların kritik görevleri.
1. Yatırımcının Gördüğü Yüzler: Aracılar ve Pazaryerleri
Bunlar, yatırımcı olarak doğrudan etkileşimde bulunduğunuz veya ismini en sık duyduğunuz kurumlardır.
- Menkul Kıymet Borsaları (Exchanges): NYSE ve NASDAQ gibi borsalar, hisse senetlerinin alıcı ve satıcılarla buluştuğu ana pazaryerleridir. Tüm işlemlerin kurallarını belirler ve şeffaf bir ortamda gerçekleşmesini sağlarlar.
- Brokers-Dealers (Aracı Kurumlar): Yatırım emirlerinizi borsalara ileten kurumlardır. Bir “broker”, sizin adınıza bir temsilci gibi hareket ederek emrinizi gerçekleştirir. Bir “dealer” ise kendi envanterinden alım satım yapar. Günümüzdeki modern aracı kurumlar genellikle her iki fonksiyonu da yerine getirir.
2. İşlemlerin Mutfağı: Takas ve Saklama Kurumları
Bir emri verdikten sonra, paranın ve hisse senetlerinin doğru ellere geçtiğinden emin olan görünmez kahramanlar devreye girer.
- Takas Kuruluşları (Clearing Agencies): Bir alım satım işlemi gerçekleştiğinde, bu kurumlar alıcı ve satıcı arasına girerek bir nevi “emanetçi” görevi görür. Alıcının parayı, satıcının da hisseleri teslim edeceğini garanti ederler. Bu, karşı taraf riskini ortadan kaldırır. NSCC (hisse senetleri için) ve FICC (sabit getirili menkul kıymetler için) en bilinen takas şirketleridir.
- Saklama Kurumları (Depository Trust Company – DTC): DTC, adeta borsanın devasa bir kasasıdır. Milyarlarca dolarlık hisse senedini fiziksel olarak değil, elektronik olarak kendi kayıtlarında tutar. Bir hisse aldığınızda, o hisse sizin adınıza aracı kurumunuzun DTC’deki hesabına kaydedilir. Bu, işlemlerin saniyeler içinde gerçekleşmesini sağlar.
- Transfer Acenteleri (Transfer Agents): Bu kurumlar, bir şirketin tüm hissedarlarının resmi kaydını tutar. Temettü ödemelerini dağıtır, hisse senedi bölünmelerini yönetir ve hissedar oylamalarını organize ederler.
3. Düzenleyiciler ve Gözetmenler: Kuralları Koyanlar
Piyasanın adil ve güvenli kalmasını sağlayan denetleyici kurumlardır.
- Öz Düzenleyici Kuruluşlar (Self-Regulatory Organizations – SROs): Bunlar, SEC gibi resmi kurumların gözetimi altında, kendi üyeleri (yani aracı kurumlar) için kurallar koyan ve bu kurallara uyulup uyulmadığını denetleyen endüstri kuruluşlarıdır. En bilineni FINRA‘dır (Finansal Endüstri Düzenleme Otoritesi).
- Kredi Derecelendirme Kuruluşları (Credit Rating Agencies): Şirketlerin ve devletlerin borçlarını ödeyebilme gücünü (kredi riskini) analiz ederek onlara not (AAA, BB-, C vb.) veren bağımsız kuruluşlardır. Bu notlar, yatırımcıların bir tahvilin riskini anlamasına yardımcı olur.
Kaynakça:
Bu içerik, editörlerimiz tarafından hazırlanmıştır. ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) resmi web sitesi (sec.gov ve investor.gov), FINRA’nın eğitim materyalleri ve Investopedia gibi güvenilir finansal kaynaklardan faydalanılarak genişletilmiştir.
