Ünlü yazar Mark Twain’e atfedilen bir söz vardır: “Tarih tekerrür etmez, ama sıklıkla kafiyelidir.” Finansal piyasalar için bu sözden daha doğru bir tanım olamaz. Her nesil, kendi “benzeri görülmemiş” krizini yaşasa da, geçmişin büyük şoklarına baktığımızda ortak desenler, benzer panik dalgaları ve en önemlisi, zamana meydan okuyan dersler görürüz.
Piyasa, döngülerden ibarettir. Bu döngüleri anlamanın en iyi yolu ise, piyasanın hafızasını tazelemekten geçer. İşte 20. ve 21. yüzyıla damga vuran üç büyük kriz ve her birinin günümüz yatırımcısına fısıldadığı sırlar.
1. 1973 Petrol Krizi – Enerjinin Silah Olduğu Günler
- Kıvılcım: 1973’te, Yom Kippur Savaşı sırasında OPEC üyesi Arap ülkeleri, İsrail’i destekleyen ülkelere petrol ambargosu uygulama kararı aldı.
- Piyasa Etkisi: Bu hamle, küresel bir enerji şokuna neden oldu. Petrol fiyatları bir anda dört katına fırladı. Dünya ekonomisi daha önce pek tanık olmadığı bir canavarla tanıştı: Stagflasyon. Yani, bir yanda ekonomiler durma noktasına gelirken (stagnasyon), diğer yanda hayat pahalılığı ve enflasyon kontrolden çıkıyordu. Bu belirsizlik ortamında S&P 500 endeksi, 1973-1974 yılları arasında yaklaşık %48 değer kaybetti.
- Bugünün Dersi: 1973 krizi, küresel ekonominin tek bir kaynağa ne kadar bağımlı ve kırılgan olabileceğini gösterdi. Yatırımcılar için ise ders netti: Aşırı konsantrasyon tehlikelidir. Sadece tek bir hisseye veya sektöre değil, aynı zamanda tek bir ekonomik temaya aşırı bağımlı portföyler, beklenmedik jeopolitik şoklar karşısında savunmasız kalabilir. Çeşitlendirme, sadece hisseler arasında değil, farklı varlık sınıfları ve coğrafyalar arasında da en güçlü savunma mekanizmasıdır.
2. 2008 Küresel Finansal Krizi – Sistemin Kalbine İnen Darbe
- Kıvılcım: 2000’li yılların ortasındaki ABD konut balonu, düşük faizler ve “subprime” (yüksek riskli) mortgage kredilerinin yaygınlaşmasıyla kontrolden çıktı. Bu riskli krediler, karmaşık finansal ürünler (CDO’lar) haline getirilip tüm dünyaya satıldı. 2008’de bu balon patlayıp Lehman Brothers gibi dev bir yatırım bankası iflas ettiğinde, kriz bir anda küresel bir finansal erimeye dönüştü.
- Piyasa Etkisi: Bankalar birbirine güvenini kaybetti, kredi piyasaları dondu ve küresel ekonomi Büyük Buhran’dan bu yana en derin resesyonuna girdi. S&P 500, zirvesinden dibine %50’den fazla düştü ve toparlanması yıllar sürdü.
- Bugünün Dersi: 2008 krizi, küresel finans sisteminin ne kadar iç içe geçtiğini ve bir noktada başlayan bir sorunun nasıl bir domino etkisiyle tüm dünyayı sarabileceğini acı bir şekilde öğretti. Yatırımcılar için ise şeffaflığın ve anladığın işe yatırım yapmanın önemi ortaya çıktı. Anlaşılması güç, aşırı karmaşık finansal araçlar veya iş modelleri, genellikle gizli riskler barındırır. Bir şirketin bilançosunu ve iş yapış şeklini anlamak, en temel risk yönetimi adımıdır.
3. 2020 COVID-19 Pandemisi – Beklenmeyeni Beklemek
- Kıvılcım: Dünya çapında yayılan bir virüs, eşi benzeri görülmemiş bir küresel sağlık krizine yol açtı. Hükümetler, ekonomileri neredeyse tamamen durdurma kararı aldı.
- Piyasa Etkisi: Bu, “Siyah Kuğu” (Black Swan) olarak adlandırılan, öngörülemeyen ve aşırı etkili bir olaydı. Piyasalar, tarihin en hızlı düşüşlerinden birini yaşadı; S&P 500 sadece bir ay içinde yaklaşık %34 değer kaybetti. Ancak bu krizi farklı kılan, düşüş kadar hızlı olan toparlanmaydı. Hükümetlerin ve merkez bankalarının trilyonlarca dolarlık devasa teşvik paketleri, piyasaları rekor sürede yeni zirvelere taşıdı.
- Bugünün Dersi: COVID-19 krizi, öngörülemeyen olayların her zaman bir olasılık olduğunu ve piyasaların bu tür şoklara ne kadar sert tepki verebileceğini gösterdi. Ancak aynı zamanda, politika yapıcıların (hükümetler ve merkez bankaları) piyasalar üzerindeki etkisinin ne kadar güçlü olabileceğini de kanıtladı. Yatırımcı için ders, panikle hareket etmemenin ve piyasanın dinamiklerini değiştiren yeni faktörleri (teşvikler gibi) yakından izlemenin önemidir.
Kaynakça:
Bu içerik, editörlerimiz tarafından hazırlanmıştır. Uluslararası Para Fonu (IMF), ABD Merkez Bankası (FED) ve Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu (NBER) gibi kurumların tarihsel verileri ve raporları ile The Wall Street Journal, Bloomberg gibi uluslararası finans yayınlarından faydalanılarak oluşturulmuştur.
